پرخوابی و نارکولپسی اختلالاتی هستند که بیدار ماندن در طول روز را دشوار میکنند. هردو بیماری با یک علامت مشخص به نام پرخوابی مشخص میشوند. پرخوابی به معنای خوابیدن بیش از یک فرد معمولی یا احساس خوابآلودگی بیش از حد در ساعات بیداری است.
نارکولپسی و پرخوابی بهعنوان “اختلالات مرکزی پرخوابی” در نظر گرفته میشوند. خوابآلودگی بیش از حد ناشی از این اختلالات به دلیل اختلال در خواب در طول شب نیست. اما نارکولپسی دارای چندین ویژگی است که آن را از سایر شرایط مشابه، از جمله پرخوابی، متمایز میکند.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
نارکولپسی چیست؟
نارکولپسی یک اختلال خواب است که باعث میشود فرد احساس خوابآلودگی بیش از حد کند یا در زمانهای ناخواسته در طول روز به خواب رود. نارکولپسی به دو نوع تقسیم میشود.
نارکولپسی نوع 1
نارکولپسی نوع 1 زمانی تشخیص داده میشود که فرد چندین معیار را داشته باشد. اول، فرد باید بیش از حد احساس خوابآلودگی کند یا نیاز شدیدی به خواب در طول روز برای سه ماه یا بیشتر داشته باشد. این نیاز به خواب ممکن است منجر به “حملات خواب” شود، که در آن فرد هنگام درگیر شدن در فعالیتی مانند راه رفتن یا غذا خوردن ناگهان به خواب میرود. همچنین، فرد باید کاتاپلکسی را تجربه کند، سطوح پایینی از هیپوکرتین-1 شیمیایی مغز یا هردو را داشته باشد.
کاتاپلکسی یک دوره ناگهانی ضعف عضلانی و از دست دادن توان عضلانی است که اغلب توسط احساسات مثبت قوی یا خنده ایجاد میشود. یک قسمت معمولاً کمتر از دو دقیقه طول میکشد. کاتاپلکسی میتواند باعث فروپاشی فرد شود، اما برخلاف غش، فرد هوشیار باقی میماند. کاتاپلکسی جزئی نیز ممکن است رخ دهد، که در آن فرد فرو نمیرود، اما عضلات صورتش آویزان میشود یا سرش ناگهان به جلو میافتد.
از آنجا که کاتاپلکسی اغلب در نارکولپسی نوع 1 وجود دارد، این اختلال گاهیاوقات بهعنوان نارکولپسی همراه با کاتاپلکسی شناخته میشود. برخی از افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 چندین بار در روز حملات کاتاپلکسی را تجربه میکنند، درحالیکه برخی دیگر بهندرت این حملات را تجربه میکنند.
هیپوکرتین-1 که اورکسین نیز نامیده میشود، یک ماده شیمیایی است که توسط مغز ساخته میشود و در مایع مغزی نخاعی (CSF) یافت میشود که مایع اطراف مغز و نخاع است. هیپوکرتین-1 بیداری را تقویت میکند و به تنظیم خواب کمک میکند.
کارشناسان دریافتهاند که کمبود هیپوکرتین عامل نارکولپسی نوع 1 است. به همین دلیل، پزشکان میتوانند افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 را براساس سطوح پایین هیپوکرتین در CSF تشخیص دهند.
بسیاری از افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 علائم دیگری را تجربه میکنند. اینها میتواند شامل فلج خواب باشد که ناتوانی مختصری در حرکت بلافاصله پس از بیدار شدن است. آنها همچنین ممکن است توهمات هیپناگوژیک داشته باشند، که توهمات رویایی هستند که با به خواب رفتن فرد اتفاق میافتد. علاوهبر این، افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 مستعد چاقی، اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب اضافی هستند.
نارکولپسی نوع 2
نارکولپسی نوع 2 شبیه به نارکولپسی 1 است اما شامل کاتاپلکسی یا سطوح پایین هیپوکرتین-1 نمیشود. تحقیقات نشان میدهد که 14 تا 36 درصد از افراد مبتلا به نارکولپسی به نارکولپسی نوع 2 مبتلا هستند. افراد مبتلا به این نوع نارکولپسی نیاز شدید به خواب یا موارد ناگهانی خواب ناخواسته را روزانه حداقل به مدت سه ماه تجربه میکنند. این علائم را نمیتوان با موضوع دیگری مانند آپنه خواب توضیح داد.
گاهیاوقات، فردی که قبلاً مبتلا به نارکولپسی نوع 2 تشخیص داده شده بود، دچار کاتاپلکسی میشود یا متوجه میشود که سطوح پایینی از هیپوکرتین-1 دارد. در این موارد، پزشکان اغلب تشخیص را از نارکولپسی نوع 2 به نارکولپسی 1 تغییر میدهند. محققان هنوز مشخص نکردهاند که چه چیزی میتواند باعث ایجاد نارکولپسی نوع 1 در فرد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 شود.
علل نارکولپسی
نارکولپسی نوع 1 ناشی از سطوح پایین یک ماده شیمیایی طبیعی مغز به نام هیپوکرتین است که اورکسین نیز نامیده میشود. کارشناسان در مورد علل نارکولپسی نوع 2 اطلاعات کمی دارند.
گزارش شده است که نارکولپسی نوع 1 پس از تجارب خاصی مانند آسیب به سر، از دست دادن خواب طولانی مدت، گلودرد استرپتوکوکی و عفونتهای ویروسی ظاهر میشود. بااینحال، محققان هنوز تأیید نکردهاند که آیا هر یک از این عوامل واقعاً خطر نارکولپسی نوع 1 را افزایش میدهد یا باعث ایجاد آن میشود.
افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 اغلب دارای تغییراتی در ژنهای خاصی هستند، اگرچه همه افراد مبتلا به این تغییرات به نارکولپسی مبتلا نمیشوند. افرادی که نزدیکانشان به نارکولپسی مبتلا هستند، 10 تا 40 برابر بیشتر احتمال دارد که خودشان به آن مبتلا شوند. بااینحال، خطر کلی نسبتاً کم است. تنها 1 تا 2 درصد از افرادی که یکی از اعضای نزدیک خانواده آنها مبتلا به نارکولپسی هستند، خودشان به آن مبتلا میشوند.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
پرخوابی چیست؟
اصطلاح “پرخوابی” بهطور گسترده به اختلالات خواب اشاره دارد که مانند نارکولپسی از اختلالات مرکزی پرخوابی محسوب میشوند. این اختلالات دارای علائم مشترک خوابآلودگی بیش از حد یا میل شدید به خواب رفتن در طول روز هستند.
پرخوابی ایدیوپاتیک
برای تشخیص پرخوابی ایدیوپاتیک، فرد باید هر روز بهمدت سه ماه یا بیشتر دچار خوابآلودگی بیش از حد در طول روز شود. این خوابآلودگی نباید به دلیل کمخوابی یا اختلال خواب دیگری باشد.
افراد مبتلا به پرخوابی ایدیوپاتیک باید معیارهای عینی را داشته باشند و فقط احساس خوابآلودگی بیش از حد را گزارش نکنند. بهعنوان مثال، یک فرد باید ثبت شود که یا بیش از 11 ساعت در یک دوره 24 ساعته بخوابد یا در طول یک تست خوابآلودگی در طول روز در کمتر از هشت دقیقه به خواب رفته باشد.
علامتی به نام اینرسی خواب معمولاً در پرخوابی ایدیوپاتیک رخ میدهد. اینرسی خواب شامل مشکل در بیدار شدن است. فرد مبتلا به اینرسی خواب ممکن است دوباره به خواب برود، نتواند با استفاده از ساعت زنگدار با موفقیت از خواب بیدار شود، یا پس از بیدار شدن از خواب احساس سردرگمی یا تحریکپذیری کند.
سندرم کلاین لوین
در سندرم کلاین-لوین، دورههای خوابآلودگی بیش از حد بهمرور زمان میآیند و میروند. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال بین 16 تا 20 ساعت در روز در این دورهها میخوابند. برای تشخیص، فرد باید حداقل هر سال و نیم یک بار دچار حملات خوابآلودگی شود.
خوابآلودگی بیش از حد سندرم کلاین-لوین معمولاً بین دو روز تا پنج هفته طول میکشد و میانگین زمان آن 10 روز است. تشخیص تنها در صورتی داده میشود که هیچ اختلال دیگری، مانند اختلال خواب متفاوت یا یک بیماری روانی، نتواند علائم را توضیح دهد.
در طول یک دوره خوابآلودگی بیش از حد، فرد مبتلا به سندرم کلاین لوین ممکن است تغییرات ذهنی یا رفتاری مانند مشکل در تفکر یا اختلال خوردن داشته باشد. بسیاری غیرواقعی شدن را تجربه میکنند، حالتی از ذهن که باعث میشود چیزها غیرواقعی به نظر برسند. هنگامیکه دوره خوابآلودگی به پایان میرسد، این علائم دیگر نیز تمایل به فروکش کردن دارند.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
پرخوابی به دلیل یک اختلال پزشکی
بسیاری از شرایط پزشکی میتوانند باعث خوابآلودگی بیش از حد یا حملات ناخواسته خواب در طول روز شوند. اگر خوابآلودگی برای سه ماه یا بیشتر ادامه یابد و به اختلال خواب یا اختلال روانپزشکی شناختهشده یا درمان آن مربوط نباشد، ممکن است بیمار مبتلا به پرخوابی تشخیص داده شود.
بیماری پارکینسون:
برخی از افراد مبتلا به این بیماری عصبی مشکلات خواب غیرمرتبط با بیخوابی یا دارو را تجربه میکنند.
آسیب مغزی تروماتیک:
پرخوابی معمولاً پس از آسیبهای تروماتیک مغز رخ میدهد، شاید به دلیل آسیب به بخشی از مغز که هیپوکرتین تولید میکند.
اختلالات ژنتیکی:
اختلالات ژنتیکی متعدد با افزایش خوابآلودگی همراه است.
تومورهای مغزی، عفونتها و سایر ضایعات سیستم عصبی مرکزی:
تومورها، عفونتها، سکتههای مغزی و سایر بیماریهایی که بر مغز تأثیر میگذارند ممکن است باعث خوابآلودگی مفرط شوند.
اختلالات غدد درونریز:
کمکاری تیروئید، اختلالی که شامل سطوح پایین هورمون تیروئید است، میتواند مانند سایر اختلالات هورمونی باعث خوابآلودگی بیش از حد شود.
آنسفالوپاتی:
افراد مبتلا به انسفالوپاتی کبدی، دستهای از اختلالات عصبی ناشی از اختلال عملکرد کبد، اغلب دچار خوابآلودگی مفرط میشوند.
آپنه انسدادی خواب یک اختلال خواب است که میتواند باعث خوابآلودگی در طول روز شود. اگر این خوابآلودگی حتی پس از درمان موفقیتآمیز ادامه یابد، ممکن است فرد مبتلا به پرخوابی تشخیص داده شود.
پرخوابی ناشی از یک دارو یا مواد
مصرف یا ترک برخی داروها میتواند باعث خوابآلودگی مفرط یا تمایل به به خواب رفتن در زمانهای برنامهریزینشده شود. برای تشخیص پرخوابی، هیچ اختلال دیگری نمیتواند این علائم را در یک فرد توضیح دهد. سه نوع فرعی پرخوابی ناشی از یک دارو یا ماده وجود دارد.
پرخوابی ناشی از داروهای آرامبخش:
بسیاری از داروها اثر آرامبخشی دارند و میتوانند باعث خوابآلودگی شوند. اینها شامل برخی از داروهای اضطراب، قرصهای خواب، داروهای مسکن، داروهای ضدافسردگی و داروهای آلرژی است.
پرخوابی ناشی از سوءمصرف مواد:
سوءمصرف برخی داروها – از جمله الکل، داروهای اضطراب و خوابآور خاص، داروهای ضددرد و حشیش – میتواند باعث افزایش خوابآلودگی در طول روز شود.
پرخوابی ناشی از ترک مواد محرک:
اگر فردی بهطور ناگهانی مصرف محرکها را متوقف کند، چه داروهای تجویزی و چه داروهای غیرقانونی، متعاقباً ممکن است در طول روز احساس خوابآلودگی بیشتری کند. حتی ترک کافئین میتواند باعث پرخوابی شود.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
پرخوابی همراه با یک اختلال روانی
برای دریافت این تشخیص، فرد باید هم بیماری روانپزشکی داشته باشد و هم خوابآلودگی مفرط روزانه برای سه ماه یا بیشتر. خوابآلودگی نباید بهدلیل اختلال خواب، مشکل سلامتی یا دارو باشد.
پرخوابی مرتبط با یک اختلال روانپزشکی دارای دو زیرگروه است.
پرخوابی مرتبط با اختلال خلقی:
در این زیرگروه، افراد مبتلا به افسردگی، اختلال دوقطبی یا اختلال عاطفی فصلی، زمان قابلتوجهی را در رختخواب میگذرانند.
پرخوابی مرتبط با اختلال تبدیلی یا اختلال علائم جسمی:
اختلالات تبدیلی یا اختلالات علائم جسمی، شامل علائم فیزیکی بدون شواهدی از اختلالات جسمی زمینهای است. در این زیرگروه، خوابآلودگی بیش از حد فرد میتواند به دلیل مسائل روانی یا مسائل جسمی ناشناخته باشد.
تشخیص علت خوابآلودگی بیش از حد
فردی که دچار خوابآلودگی بیش از حد در طول روز است، ممکن است بخواهد علائم دیگر و تاریخچه پزشکی دقیق خود را با پزشک خود در میان بگذارد. به این ترتیب، پزشک آنها میتواند سایر علل بالقوه را قبل از آزمایش نارکولپسی یا پرخوابی بررسی کند.
پزشکان اغلب سؤالات مفصلی میپرسند یا پرسشنامههای مربوط به خوابآلودگی را برای کمک به ارزیابی آنها میپرسند. آنها همچنین ممکن است از فرد بخواهند که یک دفترچه خاطرات خواب را برای مدت زمان مشخصی نگه دارد. یادداشت روزانه خواب شامل نوشتن زمان خواب و بیداری به همراه سایر اطلاعات مانند کیفیت خواب برای یک یا دو هفته است.
اگر پزشکان پس از جمعآوری این اطلاعات نتوانند علت خستگی روزانه را تعیین کنند، ممکن است یک یا چند تست مرتبط با خواب را درخواست کنند.
پلیسومنوگرافی
پلیسومنوگرافی (PSG) اصطلاح پزشکی برای تست خواب شبانه است. اگر پزشکان گمان کنند که خوابآلودگی ناشی از آپنه انسدادی خواب، نارکولپسی یا تشنجهایی است که در طول خواب رخ میدهد، ممکن است این تست را تجویز کنند.
یک PSG هنگام خواب یک فرد چندین اندازهگیری فیزیکی را جمعآوری میکند. این اندازهگیریها به پزشکان اجازه میدهد الگوهای امواج مغزی، تلاش و سرعت تنفس، حجم خروپف، سطح اکسیژن خون و سایر دادهها را مشاهده کنند.
تست تاخیر خواب چندگانه
آزمایش تأخیر خواب چندگانه (MSLT) گاهیاوقات یک روز پس از پلیسومنوگرافی انجام میشود. MSLT خوابآلودگی را با نظارت بر سرعت به خواب رفتن فرد در هنگام چرت زدن اندازهگیری میکند. این آزمایش همچنین میتواند نشان دهد که آنها با چه سرعتی وارد مرحله خواب حرکت سریع چشم (REM) میشوند.
هنگامیکه فرد در طی MSLT در کمتر از هشت دقیقه به خواب میرود، حتی پس از خواب کافی شب قبل، این نشاندهنده خوابآلودگی بیش از حد است. این اقدام برای تشخیص نارکولپسی و پرخوابی هم لازم است. اگر فردی در کمتر از هشت دقیقه و بیش از دو بار در طول MSLT وارد خواب REM شود، احتمالاً به خواب نارکولپسی مبتلا است، نه پرخوابی.
تست حفظ بیداری
تست حفظ بیداری (MWT) شبیه تست تاخیر خواب چندگانه است اما کمتر برای خوابآلودگی در طول روز استفاده میشود. به جای اندازهگیری سرعت چرت زدن افراد در طول روز، MWT روی میزان بیدار ماندن آنها تمرکز میکند. این آزمایش ممکن است برای کمک به تعیین اینکه آیا خوابآلودگی فردی او را در معرض خطر تصادف قرار میدهد یا خیر استفاده شود.
درمانها
درمانهای متعددی برای کمک به افراد مبتلا به اختلالات مرکزی پرخوابی، اعم از نارکولپسی یا پرخوابی، در دسترس است.
دارو
داروهایی که بیداری را تقویت میکنند اغلب اولین درمانی هستند که برای افراد مبتلا به نارکولپسی و برخی از انواع پرخوابی تجویز میشود. داروی خاص به مجموعه علائم منحصر به فرد فرد و شدت آنها بستگی دارد. اگر فردی در به دست آوردن خواب کافی مشکل داشته باشد، ممکن است به داروهای خوابآور در شب نیز نیاز داشته باشد.
افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 نیز ممکن است برای درمان کاتاپلکسی نیاز به دارو داشته باشند. برخی از داروها هم کاتاپلکسی و هم خوابآلودگی را درمان میکنند، درحالیکه برخی دیگر فقط کاتاپلکسی را درمان میکنند.
چرت روزانه
چرت زدن در طول روز به بسیاری از افراد مبتلا به نارکولپسی کمک میکند تا هوشیارتر شوند. بیشتر آنها هنوز نیاز به مصرف دارو دارند، اما برخی از افراد میتوانند نارکولپسی را تنها با چرت زدن در طول روز درمان کنند.
اغلب افراد مبتلا به نارکولپسی میتوانند هوشیاری خود را با یک یا دو چرت کوتاه در روز افزایش دهند. چرت زدن در اوایل بعد از ظهر ممکن است تا سه ساعت خوابآلودگی را از بین ببرد. افراد مبتلا به نارکولپسی ممکن است ترتیبی اتخاذ کنند که در طول مدرسه یا روز کاری یک چرت کوتاه داشته باشند. بااینحال، برخی ممکن است نیاز به یک چرت طولانی داشته باشند تا کمتر احساس خوابآلودگی کنند.
چرت روزانه برای پرخوابی ایدیوپاتیک چندان موثر نیست. وقتی افراد مبتلا به پرخوابی ایدیوپاتیک در طول روز چرت میزنند، چرتها طولانی میشوند و احساس شادابی نمیکنند.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
بهداشت خواب
از آنجایی که کمخوابی میتواند علائم نارکولپسی را بدتر کند، رعایت بهداشت خواب خوب ممکن است کمک کند. چندین تغییر در شیوه زندگی میتواند خواب بهتر را تقویت کند.
حفظ برنامه خواب:
خوابیدن و بیدار شدن در یک زمان، حتی در تعطیلات آخر هفته و تعطیلات، میتواند خواب را راحتتر کند.
تمرین روتین قبل از خواب:
فعالیتهای آرام بخش در عصر میتواند به فرد کمک کند راحتتر به خواب برود. اجتناب از نورهای روشن و وسایل دیجیتال در این مدت نیز مفید است، زیرا قرار گرفتن در معرض نور میتواند خستگی را کاهش دهد.
ورزش منظم:
ورزش روزانه میتواند به افراد کمک کند سریعتر بخوابند و مدت طولانیتری بخوابند. همچنین ممکن است کیفیت خواب را بهبود بخشد.
ایجاد یک محیط خوابآور:
خنک، تاریک و ساکت نگه داشتن اتاق خواب میتواند به خواب بهتر فرد کمک کند. با استفاده از پردههای تاریک میتوان از نور جلوگیری کرد، درحالیکه صدا را میتوان از طریق گوشگیر مسدود کرد.
اجتناب از برخی داروها
برخی از داروها میتوانند علائم نارکولپسی را بدتر کنند و اغلب توسط افراد مبتلا به این اختلال اجتناب میشود. بهعنوان مثال، برخی از داروهای اضطراب، خواب و مسکن میتوانند خستگی روز را افزایش دهند. داروهایی که خواب را مختل میکنند، مانند محرکها، ممکن است افراد را در طول روز خوابآلود کنند. دستهای از داروهای فشار خون به نام مسدودکنندههای آلفا ممکن است کاتاپلکسی را در افرادی که آن را تجربه میکنند بدتر کنند.
درمان سایر اختلالات
نارکولپسی میتواند با بسیاری از اختلالات دیگر مانند افسردگی، اضطراب، فشار خون بالا و چاقی همراه باشد. هرگونه اختلال پزشکی دیگر باید برای ارتقای سلامت کلی تشخیص داده و درمان شود.
مشاوره
پزشکان اغلب به افراد مبتلا به نارکولپسی یا پرخوابی در مورد خطرات مرتبط با اختلال خواب مشاوره میدهند. بهعنوان مثال، رانندگی یا کار با ماشینآلات میتواند خطرناک باشد، زمانی که یک فرد ناگهان به خواب میرود. پزشکان ممکن است به افراد مبتلا به این خطر توصیه کنند که چرت زدن و داروها را با رانندگی و استفاده از ماشین هماهنگ کنند. آنها همچنین ممکن است آنها را تشویق کنند که فقط در زمانهای خاصی از روز یا برای مدت کوتاهتر رانندگی کنند.
چه زمانی با پزشک صحبت کنید
اگر مدام احساس خستگی میکنید یا بیشتر از حد معمول میخوابید، باید با پزشک مشورت کنید. پزشک میتواند سوالاتی بپرسد و آزمایشهایی را برای تعیین علت علائم و مناسبترین گزینههای درمانی برای شما تجویز کند.
جهت دریافت مشاوره رایگان و مشورت با پزشک متخصص کلیک کنید!
منابع
Scammell, T. E. (2020, August 11). Clinical features and diagnosis of narcolepsy in adults. In A. F. Eichler (Ed.). UpToDate., Retrieved May 25, 2022, from
https://www.uptodate.com/contents/clinical-features-and-diagnosis-of-narcolepsy-in-adults
Surks, M. I. (2020, October 12). Clinical manifestations of hypothyroidism. In D. S. Ross (Ed.). UpToDate., Retrieved June 1, 2022, from
https://www.uptodate.com/contents/clinical-manifestations-of-hypothyroidism
Ferenci, P. (2022, April 27). Hepatic encephalopathy in adults: Clinical manifestations and diagnosis. In B. A. Runyon (Ed.). UpToDate., Retrieved June 1, 2022, from
Stone, J. (2022, April 12). Conversion disorder in adults: Terminology, diagnosis, and differential diagnosis. In J. Dimsdale (Ed.). UpToDate., Retrieved June 1, 2022, from
Chervin, R. D. (2022, January 31). Idiopathic hypersomnia. In T. E. Scammell (Ed.). UpToDate., Retrieved June 3, 2022, from
https://www.uptodate.com/contents/idiopathic-hypersomnia
Chervin, R. D. (2021, September 29). Approach to the patient with excessive daytime sleepiness. In T. E. Scammell (Ed.). UpToDate., Retrieved June 2, 2022, from
https://www.uptodate.com/contents/approach-to-the-patient-with-excessive-daytime-sleepiness
Kramer, N. R. & Millman, R. P. (2021, November 5). Overview of polysomnography in adults. In S. M. Harding (Ed.). UpToDate., Retrieved June 2, 2022, from
https://www.uptodate.com/contents/overview-of-polysomnography-in-adults
Scammell, T. E. (2022, January 30). Treatment of narcolepsy in adults. In R. Benca (Ed.). UpToDate., Retrieved June 3, 2022, from
https://www.uptodate.com/contents/treatment-of-narcolepsy-in-adults
Maski, K. (2021, February 19). Insufficient sleep: Evaluation and management. In T. E. Scammell (Ed.). UpToDate., Retrieved June 3, 2022, from
https://www.uptodate.com/contents/insufficient-sleep-evaluation-and-management