کاتاپلکسی یک ضعف عضلانی ناگهانی است که در هنگام بیدار بودن فرد رخ میدهد. احساسات قوی باعث کاتاپلکسی میشود. تجربیات محرک معمولاً مثبت هستند، مانند خنده، گفتوگوهای طنز و غافلگیری دلپذیر. اپیزودها همچنین ممکن است توسط عصبانیت ایجاد شوند، اما بهندرت در اثر استرس، ترس یا فعالیت بدنی رخ میدهند. اپیزودهای کاتاپلکسی میتوانند از نظر شدت متفاوت باشند. دورههای کمتر شدید شامل احساس ضعف لحظهای در تعداد کمی از ماهیچهها، مانند خمیدگی زانو، افتادن سر به جلو، باز شدن فک، یا تکلم نامفهوم است. اپیزودهای شدیدتر شامل از دست دادن کنترل ارادی عضلانی هستند. در طول دورههای شدیدتر، فرد به زمین میافتد و نمیتواند حرکت کند یا صحبت کند. برخلاف سایر شرایطی که باعث از دست دادن کنترل عضلانی میشوند، مانند غش یا تشنج، افرادی که کاتاپلکسی را تجربه میکنند، هوشیار و آگاه هستند. ممکن است درک اینکه چه چیزی باعث کاتاپلکسی میشود و چگونه میتوان با اپیزودها کنار آمد کمککننده باشد. ادامه این مقاله را از دست ندهید و با کاتاپلکسی و ارتباط آن با خواب آشنا شوید.
کاتاپلکسی چگونه با نارکولپسی مرتبط است؟
نارکولپسی یک اختلال خواب است که با خوابآلودگی بیشازحد در طول روز، فلج خواب، توهم و در برخی موارد، کاتاپلکسی مشخص میشود. دو نوع عمده از نارکولپسی وجود دارد: نوع ۱ و نوع ۲، که با توجه به اینکه آیا فرد دچار کاتاپلکسی شده است یا نه، متمایز میشوند.
افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ اغلب اپیزودهای کاتاپلکسی را تجربه میکنند، در حالی که افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۲ اینگونه نیستند. برای افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱، اپیزودهای کاتاپلکسی معمولاً پس از شروع خوابآلودگی بیشازحد ظاهر میشود. در حالی که نارکولپسی نوع ۱ و نوع ۲ هر دو دارای نام “نارکولپسی” هستند، علت نارکولپسی نوع ۱ بهخوبی شناخته شده است (از دست دادن یک انتقالدهنده عصبی، اورکسین، که هیپوکرتین نیز نامیده میشود)، در حالی که علت نارکولپسی نوع ۲ بهخوبی شناخته نشده است.
چه چیزی باعث کاتاپلکسی میشود؟
در حالی که علت دقیق کاتاپلکسی هنوز در حال بررسی است، بیشتر افراد مبتلا به این عارضه از دست دادن برخی سلولهای مغزی که هورمون اورکسین تولید میکنند را نشان میدهند. اورکسین نقش مهمی در حفظ ثبات چرخه خواب و بیداری ایفا میکند.
بخش بزرگی از آنچه که ما در مورد رابطه بین اورکسین و کاتاپلکسی میدانیم، از تحقیقات مربوط به نارکولپسی نوع ۱ به دست آمده است. این تحقیقات نشان میدهد که عوامل متعددی ممکن است در کاهش اورکسین در افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ نقش داشته باشند.
اختلالات خود ایمنی
از دست دادن سلولهایی که اورکسین تولید میکنند ممکن است با اختلال در عملکرد سیستم ایمنی مرتبط باشد. در اختلالات خودایمنی، بدن بهاشتباه به بافتهای سالم خود حمله میکند. شواهد فزایندهای وجود دارد که نشان میدهد نارکولپسی نوع ۱ ممکن است به دلیل حمله سیستم ایمنی به سلولهایی ایجاد شود که پس از قرار گرفتن در معرض ویروسی با پروتئینهای سطحی مشابه، اورکسین تولید میکنند.
سابقه خانوادگی
در حالی که پیوندهای ژنتیکی بالقوه بهطور کامل شناخته نشدهاند، حدود ۱۰٪ از افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ یکی از بستگان نزدیک با علائم مشابه دارند. بیش از ۸۵ درصد از بیماران نارکولپسی مبتلا به کاتاپلکسی دارای آلل آنتیژن لکوسیت انسانی (HLA) به نام HLA DQB1*0602 هستند. در مقایسه، این آلل در ۱۲٪ تا ۳۸٪ از جمعیت عمومی یافت میشود.
آسیب مغزی
برخی از افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ به دلیل آسیبهای مغزی، تومورها و سایر بیماریهای اکتسابی، سلولهای مغزی حاوی اورکسین را از دست میدهند.
کاتاپلکسی همیشه با نارکولپسی مرتبط نیست. حدود ۳۰ درصد از اپیزودهای کاتاپلکسی به سایر اختلالات مربوط میشوند، از جمله:
بیماری نیمن پیک نوع NPC یک اختلال ژنتیکی نادر است که با ناتوانی بدن در انتقال لیپیدهایی مانند کلسترول در سلولها مشخص میشود و منجر به تجمع مواد چرب در بافتهای بدن میگردد. افراد مبتلا به NPC ممکن است علائم عصبی مختلفی از جمله اختلال شناختی، زوال عقل و کاتاپلکسی را تجربه کنند.
سندرم پرادر-ویلی
سندرم پرادر-ویلی یک بیماری ژنتیکی است که در دوران کودکی شروع میشود و منجر به مشکلات اولیه تغذیه، تاخیر در رشد و تکامل و اشتهای سیریناپذیر میشود. در این شرایط، هم هیجان و هم غذا ممکن است باعث کاتاپلکسی شوند.
سندرم آنجلمن
این اختلال ژنتیکی سیستم عصبی را تحتتأثیر قرار داده و منجر به ناتوانی ذهنی، اختلال گفتار و مشکلات حرکتی و تعادلی میشود. در بسیاری از کودکان مبتلا به این اختلال، کاتاپلکسی نیز گزارش شده است.
در موارد نادر، کاتاپلکسی میتواند به عنوان یکی از عوارض جانبی داروها نیز بروز کند. سوورکسانت، دارویی برای بیخوابی که گیرندههای اورکسین را مسدود میکند، در موارد نادری باعث کاتاپلکسی میشود. دو داروی جدیدتر در این دسته، لمبورکسانت و دارایدرگزانت، نیز ممکن است خطر مشابهی داشته باشند. خوشبختانه، کاتاپلکسی معمولاً پس از قطع مصرف این داروها برطرف میشود.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
کاتاپلکسی چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص کاتاپلکسی میتواند چالشبرانگیز باشد. هیچ تست مشخصی برای تشخیص این وضعیت وجود ندارد، اگرچه پیشنهاد شده است که ضبط ویدیویی از اپیزودها میتواند ابزار مفیدی باشد. تشخیص کاتاپلکسی معمولاً بر اساس مصاحبه با بیمار و خانواده او صورت میگیرد.
در این مصاحبه، پزشکان به دنبال علائم کلاسیک کاتاپلکسی هستند. ممکن است پزشک درباره دفعات و مدت زمان اپیزودها، عوامل محرک آنها و ماهیچههایی که تحتتأثیر قرار میگیرند، سوال کند. همچنین ممکن است درباره داروهای مصرفی، عادات خواب و سایر علائم مرتبط مانند خوابآلودگی روزانه پرسوجو شود. اگر پزشک به کاتاپلکسی یا نارکولپسی نوع ۱ مشکوک باشد، احتمالاً تست خواب شبانه و تست خواب روزانه را تجویز خواهد کرد.
در کودکان، علائم کاتاپلکسی ممکن است با بزرگسالان متفاوت باشد. کودکان معمولاً نشانههایی در حالت یا طرز راه رفتن خود نشان میدهند و اپیزودهایی را تجربه میکنند که بیشتر ماهیچههای صورت را درگیر میکند. این اپیزودها در کودکان ممکن است با احساسات عاطفی ایجاد نشوند، اما با افزایش سن، علائم آنها بیشتر شبیه کاتاپلکسی بزرگسالان میشود.
کاتاپلکسی چگونه درمان می شود؟
دکتر براندون پیترز میگوید: «داروها ممکن است به تسکین علائم کمک کنند و مداخلات حمایتی نیز بسیار مهم هستند.»
اگرچه از دست دادن هیپوکرتین که با کاتاپلکسی مرتبط است، غیرقابل برگشت است، اما درمان میتواند به کاهش تعداد و شدت دورههای کاتاپلکسی در بسیاری از افراد کمک کند. این درمانها ممکن است شامل داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی یا سدیم اکسیبات باشد. دکتر پیترز اشاره میکند: « سدیم اکسیبات که با نامهای عمومی Xyrem و Lumryz شناخته میشود، در حال حاضر دارویی به نام Xywav نیز موجود است. همچنین داروهای جدیدی مانند Wakix وجود دارند که در درمان نارکولپسی استفاده میشوند و چندین داروی دیگر نیز درحال توسعه هستند که میتوانند به درمان کاتاپلکسی کمک کنند.»
مقابله با کاتاپلکسی
اپیزودهای کاتاپلکسی معمولاً چند دقیقه طول میکشند و خودبهخود برطرف میشوند. بین قسمتها، ممکن است اقداماتی برای اطمینان از ایمن بودن محیط برای زمانی که اپیزودها ایجاد میشوند، مفید باشد.
ایجاد یک محیط امن
ضعف ناگهانی عضلانی میتواند فعالیتهای معمولی را خطرناکتر کند. با پزشکان، پرستاران و سایر افرادی که کاتاپلکسی را تجربه میکنند صحبت کنید تا نحوه برنامهریزی برای حملات را بیاموزید. باید به فعالیتهایی مانند شنا، رانندگی و کوهنوردی توجه ویژهای شود.
با معلمان و مدیران صحبت کنید
کارفرمایان و مدیران مدرسه میتوانند در ایجاد تسهیلات ویژه برای افرادی که کاتاپلکسی را تجربه میکنند مفید باشند. این تسهیلات ممکن است شامل وقت گذاشتن برای استراحتها، تغییراتی برای ایمنتر کردن محیط کار یا مدرسه و اجازه دادن به انجام کار زمانی باشد که فرد بیشتر احساس هوشیاری کند.
پشتیبانی پیدا کنید
تجربه کاتاپلکسی میتواند از نظر احساسی تخلیهکننده و از نظر اجتماعی منزوی حس شود. صحبت با دیگرانی که با کاتاپلکسی زندگی میکنند میتواند به راهنماییهای عملی و حمایت عاطفی کمک کند. از آنجایی که کاتاپلکسی اغلب در افراد مبتلا به نارکولپسی رخ میدهد، یافتن منابع حمایتی برای نارکولپسی ممکن است اولین قدم مفید باشد.
بهبود بهداشت خواب
برای بسیاری از افرادی که کاتاپلکسی را تجربه میکنند، تغییر سبک زندگی نقش مهمی در مدیریت علائم دارد. اگرچه ارتباط مستقیمی بین محرومیت از خواب و کاتاپلکسی بهطور قطعی ثابت نشده است، بسیاری از بیماران گزارش میدهند که داشتن خواب کافی، به کاهش تعداد دورهها کمک میکند.
بهبود بهداشت خواب، یکی از روشهای ساده و مؤثر برای ارتقای سلامت کلی و کاهش خطرات مرتبط با کمخوابی است. بهداشت خواب به معنای ایجاد و تقویت عاداتی است که باعث بهبود کیفیت خواب میشود و از عاداتی که ممکن است خواب را مختل کنند، اجتناب میکند. در ادامه چند نکته برای بهبود بهداشت خواب آورده شده است:
خواب را در اولویت قرار دهید
به خواب کافی و باکیفیت توجه کنید. هرشب در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و هرروز در همان ساعت از خواب بیدار شوید، حتی در آخر هفتهها. داشتن یک برنامه خواب منظم به تنظیم ریتم طبیعی بدن کمک میکند.
عادات روزانه را بهبود بخشید
فعالیتهای روزانه میتواند تأثیر زیادی بر کیفیت خواب داشته باشد. سعی کنید هرروز ورزش منظم داشته باشید و از نور طبیعی بهرهمند شوید. از مصرف دخانیات، الکل، کافئین و وعدههای غذایی سنگین در چند ساعت قبل از خواب خودداری کنید.
یک برنامه روتین شبانه ایجاد کنید
حداقل 30 تا 60 دقیقه قبل از خواب به خود زمان دهید تا آرامش یابید. وسایل الکترونیکی را خاموش کنید و فعالیتهای آرامشبخشی مانند خواندن، حرکات کششی یا حمام کردن را در برنامه شبانه خود قرار دهید. تمرینات تمدد اعصاب میتوانند به آرامش ذهن کمک کرده و خوابی راحتتر و عمیقتر را برای شما فراهم کنند.
چگونه دستگاههای الکترونیکی بر خواب تأثیر میگذارد؟
جدول ارتباط کاتاپلکسی و خواب
مفهوم | توضیحات |
---|---|
کاتاپلکسی | نوعی اختلال عصبی که با از دست دادن ناگهانی و موقت کنترل عضلات، معمولاً در پاسخ به احساسات شدید، مانند خنده یا ترس، همراه است. |
ارتباط با نارکولپسی | کاتاپلکسی یکی از علائم اصلی نارکولپسی نوع ۱ است و اغلب در کنار این اختلال خواب رخ میدهد. |
نقش REM | کاتاپلکسی به حالت REM در خواب مرتبط است، زیرا عضلات در خواب REM شل میشوند و در کاتاپلکسی نیز مشابه این حالت رخ میدهد. |
علت وقوع | کاهش یا نقص در هیپوکرتین (اورکسین)، یک ماده شیمیایی در مغز که بیداری و تنظیم خواب را کنترل میکند، ممکن است به کاتاپلکسی منجر شود. |
راههای مدیریت | درمانهای دارویی مثل استفاده از محرکهای سیستم عصبی مرکزی، و همچنین تغییرات رفتاری میتواند به مدیریت کاتاپلکسی کمک کند. |
تاثیر خواب بر کاتاپلکسی | خواب کافی و منظم میتواند شدت و تعداد حملات کاتاپلکسی را کاهش دهد و به بهبود کیفیت زندگی کمک کند. |
منابع
Dauvilliers, Y., Arnulf, I., & Mignot, E. (2007). Narcolepsy with cataplexy. Lancet, 369(9560), 499–511
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673607602372
Overeem, S., van Nues, S. J., van der Zande, W. L., Donjacour, C. E., van Mierlo, P., & Lammers, G. J. (2011). The clinical features of cataplexy: a questionnaire study in narcolepsy patients with and without hypocretin-1 deficiency. Sleep medicine, 12(1), 12–18
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1389945710003011
Okun, M. L., Lin, L., Pelin, Z., Hong, S., & Mignot, E. (2002). Clinical aspects of narcolepsy-cataplexy across ethnic groups. Sleep, 25(1), 27–35
https://academic.oup.com/sleep/article-lookup/doi/10.1093/sleep/25.1.27
سوالات متداول
1- کاتاپلکسی چیست؟
- کاتاپلکسی یکی از علائم نارکولپسی است که شامل ضعف مختصر عضلانی در پاسخ به یک احساس قوی است.
2- ارتباط کاتاپلکسی با خواب چیست؟
- کاتاپلکسی ارتباط نزدیکی با از دست دادن هیپوکرتین دارد که نقش مهمی در تنظیم بیداری در مغز دارد.
3- اگر گاتاپلکسی من شدید باشد باید چه کار کنم؟
- اگر در پاسخ به یک احساس قوی دچار ضعف عضلانی شدید، برای تشخیص و درمان با یک ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی مشورت کنید.