آپنه خواب یک اختلال است که شامل وقفههایی در تنفس هنگام خواب میشود. افرادی که به آپنه خواب مبتلا هستند، با علائمی مانند خروپف، سردردهای صبحگاهی، خستگی در طول روز، تحریکپذیری و مشکل در تمرکز مواجه میشوند. آپنه خواب همچنین افراد را در معرض خطرات متعددی برای سلامتی قرار میدهد، از جمله سکته مغزی، حمله قلبی و فشار خون بالا. به همین دلیل، تشخیص و درمان آپنه خواب بسیار مهم است. معمولاً متخصصان خواب ابتدا درمانهای غیرتهاجمی مانند استفاده از دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) یا دستگاههای دهانی را تجویز میکنند. وقتی درمانهای غیرتهاجمی مؤثر نباشند، متخصصان خواب ممکن است درمان آپنه خواب با جراحی را توصیه کنند. بهترین نوع جراحی برای هر فرد مبتلا به آپنه خواب، به نوع آپنه و ساختار آناتومی منحصر به فرد او بستگی دارد.
درمان آپنه خواب با جراحی چیست؟
جراحیهای متعددی برای افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب (OSA) وجود دارد و یک نوع جراحی نیز برای افراد مبتلا به آپنه خواب مرکزی (CSA) انجام میشود.
در آپنه انسدادی خواب (OSA)، فرد در طول خواب به دلیل مسدود شدن کامل یا جزئی راه هوایی، تنفس خود را متوقف میکند. جراحیهای مرتبط با OSA عمدتاً بر کاهش انسدادهای فیزیکی تمرکز دارند، مانند حذف بافت یا تنظیم موقعیت فک یا زبان. جراحی ایدهآل برای هر فرد مبتلا به OSA به ساختار آناتومی او و علت انسداد راه هوایی بستگی دارد. گاهی اوقات جراحیهای کاهش وزن نیز توصیه میشود، زیرا OSA و چاقی با یکدیگر مرتبط هستند.
در آپنه خواب مرکزی (CSA)، فرد به دلیل مشکلی در سیگنالهای ارسالی از ساقه مغز تنفس خود را متوقف میکند. از آنجا که وقفههای تنفسی مرتبط با CSA ناشی از انسدادهای فیزیکی نیستند، جراحیهای مربوط به OSA به عنوان درمان برای CSA کارساز نخواهند بود. با این حال، یک نوع جراحی برای افراد مبتلا به CSA وجود دارد که شامل تحریک الکتریکی عصبی است که از کنار ریهها به دیافراگم میرسد.
پیش از توصیه به نوعی جراحی آپنه خواب، معمولاً یک ارزیابی پیش از جراحی توسط متخصص انجام میشود. این ارزیابی اغلب شامل نازوفارنکسکوپی است، که یک روش کوتاه است که در آن یک اسکوپ انعطافپذیر به بینی و گلو وارد میشود تا پزشک بتواند نواحیای را که ممکن است در هنگام خواب باعث انسداد شوند، بررسی کند.
گاهی ارزیابیهای پیش از جراحی شامل آندوسکوپی خواب است که در آن اسکوپ به بینی و گلو در طول خواب وارد میشود. در برخی موارد، پزشک ممکن است اسکنهایی مانند سیتی اسکن، امآرآی یا اشعه ایکس را برای شناسایی انسدادها درخواست کند.
تیم پزشکی بهترین نوع جراحی را بر اساس یافتههای خود انتخاب میکند و ممکن است بیش از یک جراحی را در نواحی مختلف انجام دهند.
جراحیهای دهان، گلو و نای
چندین جراحی که برای درمان آپنه خواب استفاده میشوند، شامل عمل بر روی قسمتهای دهان و گلو، که به آنها حلق نیز گفته میشود، است. یک جراحی نیز مربوط به نای یا تراشه است.
یوولوپالاتوفارنژوپلاستی (UPPP) یا جراحی راه هوایی فوقانی
UPPP رایجترین جراحی برای آپنه انسدادی خواب (OSA) است و از اوایل دهه ۱۹۸۰ استفاده شده است. این جراحی شامل برداشتن یا کوچک کردن بخشهایی از لوزهها، زبان کوچک و کام نرم است. زبان کوچک ساختاری است که در پشت گلو بین لوزهها آویزان است و کام نرم بخشی از سقف دهان است که به گلو متصل میشود. کام نرم در بیش از ۹۰ درصد افراد مبتلا به OSA باعث انسداد راه هوایی میشود.
جراحی UPPP میتواند به روش سنتی یا با استفاده از امواج رادیویی کمتر تهاجمی انجام شود. مطالعات روی UPPP با امواج رادیویی به همراه برداشتن کامل لوزهها نشان داده است که میزان موفقیت بین ۶۰ تا ۷۰ درصد است. UPPP با لیزر نیز در دسترس است، اما تحقیقات نشان میدهد این روش ممکن است مضر باشد، بنابراین در حال حاضر کارشناسان آن را توصیه نمیکنند.
تونسیلکتومی (برداشتن لوزهها)
اگرچه کمتر از UPPP رایج است، جراحی برداشتن لوزه یا تونسیلکتومی میتواند درمان مفیدی برای بزرگسالانی باشد که به آپنه خواب خفیف تا متوسط و لوزههای بزرگشده مبتلا هستند. در یک مطالعه، تونسیلکتومی علائم را در بیش از ۸۵ درصد از بزرگسالان مبتلا به OSA که این جراحی را انجام داده بودند به طور قابل توجهی کاهش داد و بیش از ۵۷ درصد از شرکتکنندگان بهبود کامل یافتند.
تونسیلکتومی یک درمان استاندارد برای کودکان مبتلا به OSA است. گاهی اوقات، تونسیلکتومی و آدنوئیدکتومی (برداشتن آدنوئیدها) همزمان در کودکان مبتلا به OSA انجام میشود. آدنوئیدکتومی به برداشتن آدنوئیدها، دو توده بافتی که بالای سقف دهان پشت بینی قرار دارند، اشاره دارد. برداشتن لوزهها، آدنوئیدها یا هردو میتواند به جلوگیری از بسته شدن راه هوایی در طول خواب کمک کند. اگر علائم OSA پس از جراحی ادامه پیدا کند، برداشتن لوزههای زبانی کودک، که دومین مجموعه لوزهها پشت زبان است، نشان داده که میتواند علائم را بهبود بخشد.
تراکئوتومی
این جراحی همچنین به عنوان تراکئوستومی شناخته میشود. این جراحی شامل دور زدن بخشی از راه هوایی که به طور کامل مسدود شده و اتصال یک لوله به نای فرد از طریق یک سوراخ در گردن است. فردی که تحت تراکئوتومی قرار گرفته است از طریق لوله نفس میکشد، که نیاز به نگهداری روزانه دارد و نه از طریق بینی یا دهان. چون این جراحی تهاجمیتر و تغییردهندهتر از اکثر روشها است.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
جراحی فک
یکی از انواع جراحی فک بهطور رایج بهعنوان درمان آپنه خواب انسدادی (OSA) انجام میشود.
پیشرفت فک بالا و پایین (Maxillomandibular Advancement)
در جراحی پیشرفت فک بالا و پایین، فضای راه هوایی با حرکت دادن جراحی فک به سمت جلو بزرگتر میشود. این تغییر باعث باز شدن فضای گلو، نزدیک زبان و کام نرم، و همچنین جایی که گلو به مجرای بینی متصل میشود، میگردد. گاهی اوقات این جراحی به نام جراحی پیشرفت دو فکی نیز شناخته میشود، زیرا هر دو استخوان فک بالا و پایین به سمت جلو حرکت داده میشوند.
تحلیلی از ۴۵ مطالعه مربوط به جراحی پیشرفت فک بالا و پایین نشان داد که این روش در نزدیک به ۸۶ درصد افراد موفق بوده و در ۳۹ درصد از دریافتکنندگان بهطور کامل درمان شده است. این جراحی همچنین باعث بهبود حداقلی در تقریباً ۹۹ درصد از افرادی که آن را انجام دادهاند شده است. تحلیل دیگری نیز نشان داده که این جراحی موفق به افزایش حجم هوایی که از راه هوایی فوقانی عبور میکند شده و همچنین سطح اکسیژن خون را بهبود بخشیده و خوابآلودگی را کاهش داده است.
پیشرفت فک بالا و پایین یک جراحی تهاجمی است و با خطرات بیشتری همراه است. برخی افراد پس از جراحی عوارض منفی تجربه میکنند و این روش میتواند ظاهر فرد را تغییر دهد، زیرا ساختار استخوانی او را تغییر میدهد.
جراحیهای زبان
زمانی که پایه زبان فرد باعث انسداد راه هوایی در آپنه انسدادی خواب (OSA) میشود، پزشکان ممکن است یکی از سه جراحی زبان را به عنوان درمان احتمالی در نظر بگیرند.
پیشرفت عضله ژنیوگلسوس
عضله ژنیوگلسوس (GGM) عضلهای است که باعث جلو آمدن زبان میشود و بسته به آناتومی فرد میتواند باعث انسداد راه هوایی شود. جراحی پیشرفت ژنیوگلسوس، که به آن پیشرفت پایه زبان نیز گفته میشود، شامل جابهجایی این عضله به سمت جلو است تا احتمال تداخل آن با تنفس در شب کمتر شود. نرخ موفقیت این جراحی بین ۳۹٪ تا ۷۸٪ است.
گلاسکتومی خط وسط
گلاسکتومی خط وسط، یا کاهش پایه زبان، شامل برداشتن بخشی از بافت پایه زبان برای باز کردن راه هوایی است. چندین روش جراحی برای کاهش اندازه پایه زبان وجود دارد. جراحان ممکن است بافت زبان را با استفاده از لیزر، ابزاری به نام پلاسما وند و حتی با کمک ربات بردارند. همچنین ممکن است از امواج رادیویی برای برداشتن بافت و سفت کردن پایه زبان باقیمانده استفاده کنند.
گلاسکتومی خط وسط در ترکیب با جراحیهای دیگر، مانند UPPP، علائم OSA را بهبود میبخشد، اما به طور کلی به تنهایی توصیه نمیشود. در کودکانی که برای OSA تحت عمل برداشتن لوزههای زبانی قرار میگیرند، کاهش پایه زبان ممکن است در همان جراحی انجام شود.
تعلیق استخوان لامی (Hyoid Suspension)
استخوان لامی در قسمت بالای گردن قرار دارد و به عضلات زبان متصل میشود. جراحی تعلیق استخوان لامی شامل جابهجایی این استخوان است که به دنبال آن زبان نیز جابهجا میشود و به باز شدن راه هوایی کمک میکند. یک مطالعه قدیمی نشان داد که این جراحی در مقایسه با جراحی پیشرفت ژنیوگلسوس یا امواج رادیویی زبان کمتر مؤثر است و تنها ۱۷٪ از افراد تحت درمان را بهبود بخشیده است. اخیراً، محققان پیشنهاد کردهاند که جراحی تعلیق استخوان لامی میتواند زمانی که با سایر جراحیهای OSA مانند تونسیلکتومی ترکیب شود مفید باشد.
جراحیهای بینی
از آنجا که افراد معمولاً در خواب از طریق بینی تنفس میکنند، جراحیهای بینی نیز میتوانند به رفع انسدادهای مرتبط با آپنه انسدادی خواب (OSA) کمک کنند. جراحی بینی برای OSA گاهی مورد بحث قرار میگیرد، زیرا مطالعات نتایج متفاوتی را نشان دادهاند. اگرچه جراحیهای بینی کیفیت خواب را بهبود میبخشند و خروپف را کاهش میدهند، اما همیشه تعداد وقفههای تنفسی در خواب را کاهش نمیدهند. با این حال، جراحی بینی میتواند استفاده از CPAP را راحتتر کرده و باعث شود فرد دستگاه خود را بیشتر استفاده کند.
نوع جراحی بینی به نوع انسداد بستگی دارد. فرد ممکن است به دلیل انحراف تیغه بینی، پولیپهای بینی، بزرگ شدن ساختارهای استخوانی به نام توربینها، یا احتقان مزمن بینی که رینیت مزمن نامیده میشود، دچار انسداد بینی شود. جراحیهای زیر ممکن است برای درمان این انسدادها انجام شوند:
- رینوپلاستی: جراحی که شکل بینی را تغییر میدهد.
- سپتوپلاستی: روشی که تیغه بینی، یعنی استخوان و غضروفی که بینی را به دو بخش تقسیم میکند، را صاف میکند.
- جراحی سینوس اندوسکوپی: جراحی برای برداشتن بافتهایی که مانع تخلیه سینوس میشوند، که اغلب برای افرادی با آلرژی یا عفونتهای مکرر سینوسی انجام میشود.
- جراحی دریچه بینی: برای باز نگهداشتن باریکترین نقطه مجرای بینی.
- جراحی توربینات: برای کوچک کردن یا برداشتن ساختارهای استخوانی در بینی به نام توربینات.
جراحیهای تحریک عصبی
دو نوع جراحی تحریک عصبی برای درمان آپنه خواب وجود دارد. تحریک عصب هایپوگلوسال (HNS) عمدتاً برای کسانی که OSA دارند استفاده میشود و تحریک عصب فرنیک از راه وریدی (PNS) عمدتاً برای افراد مبتلا به آپنه خواب مرکزی (CSA) است.
تحریک عصب هایپوگلوسال (HNS) یا تحریک راه هوایی فوقانی
تحریک عصب هایپوگلوسال شامل کاشت دستگاهی است که جریان الکتریکی را به زبان میفرستد و باعث سفت شدن یا حرکت به جلو آن میشود تا راه هوایی باز شود. این روش بهصورت جراحی سرپایی انجام میشود و ولتاژ دستگاه را میتوان بر اساس نیاز بیمار برای کاهش علائم تنظیم کرد.
برخی از مطالعات نشان دادهاند که درمان HNS در بیش از ۸۰ درصد موارد موفق بوده و بسیاری از دریافتکنندگان آن، این روش را به CPAP ترجیح میدهند. چندین نوع ایمپلنت HNS موجود است و تحقیقات نشان میدهند که هر یک از این انواع نتایج متفاوتی دارند.
تحریک عصب فرنیک از راه وریدی (PNS)
ایمپلنتی که عصب فرنیک را بهطور الکتریکی تحریک میکند برای درمان CSA متوسط تا شدید در دسترس است. عصب فرنیک به دیافراگم متصل است و تحریک آن به تنظیم تنفس کمک میکند. این ایمپلنت برای هر فرد بهطور سفارشی تنظیم میشود تا مقدار مناسبی از تحریک اعمال شود. مطالعات نشان میدهند که افرادی که CSA دارند و PNS دریافت میکنند، تعداد وقفههای تنفسی در شب کاهش مییابد و همچنین خستگی روزانه کمتر و سلامت روان بهتری را تجربه میکنند.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
جراحیهای کاهش وزن
اگرچه جراحیهای کاهش وزن درمان مستقیم آپنه خواب نیستند، اما پزشکان گاهی اوقات آنها را برای کمک به مدیریت OSA توصیه میکنند. بهویژه زمانی که فرد دارای شاخص توده بدنی (BMI) بیش از ۴۰ باشد، نتواند به تنهایی وزن کم کند و سایر درمانها موفق نبودهاند، جراحی کاهش وزن پیشنهاد میشود. جراحیهای کاهش وزن مانند بایپس معده و باندینگ معده ممکن است برای افراد مبتلا به OSA توصیه شوند. مطالعات نشان دادهاند که کاهش وزن به طور مؤثری شدت OSA را کاهش میدهد، اما ممکن است آن را بهطور کامل درمان نکند.
مقایسه جراحی آپنه خواب با سایر درمانها
مقایسه جراحیهای آپنه خواب با سایر درمانها دشوار است. درمان استاندارد طلایی برای آپنه خواب، درمان CPAP است. به طور کلی، متخصصان بهداشت تمایل دارند ابتدا از روشهای غیرتهاجمی استفاده کنند، زیرا جراحی با خطرات بیشتری همراه است.
انتخاب جراحی مناسب نیاز به درک دقیقی از علل بروز علائم دارد و به ویژه در مورد OSA، این موضوع از فردی به فرد دیگر متفاوت است. علاوه بر این، درمانهای جراحی ممکن است با گذشت زمان، با افزایش سن یا وزن فرد، کمتر مؤثر شوند و علائم آپنه خواب دوباره ظاهر شوند.
چه کسانی بهترین کاندیدای جراحی آپنه خواب هستند؟
اگرچه درمان CPAP مؤثرترین درمان برای افراد است، اما جراحی ممکن است برای افرادی که ویژگیهای آناتومیکی خاصی دارند یا نمیتوانند درمانهای غیرتهاجمی مانند CPAP را تحمل کنند، گزینه بهتری باشد.
صحبت با پزشک درباره گزینههای جراحی آپنه خواب
اگر تشخیص آپنه خواب برای شما داده شده است و در پایبندی به درمانهای غیرتهاجمی که برایتان تجویز شده مشکل دارید، با پزشک یا متخصص خواب خود صحبت کنید. آنها میتوانند سؤالاتی بپرسند و ارزیابیهایی انجام دهند تا مشخص کنند آیا شما کاندیدای خوبی برای جراحی آپنه خواب هستید یا خیر.
قبل از تصمیمگیری درباره جراحی، اطمینان حاصل کنید که خطرات آن را درک کردهاید. از پرسیدن سؤالاتی مانند نوع جراحی پیشنهادی، نحوه انجام آن، میزان موفقیت و مدت زمانی که طول میکشد تا بتوانید به فعالیتهای عادی خود بازگردید، نترسید.
در جدول زیر برخی از روشهای جراحی بررسی شدهاند:
نوع جراحی | توضیحات | مزایا | معایب | موارد مناسب |
---|---|---|---|---|
جراحی UPPP | برداشتن بافتهای اضافی از گلو، شامل لوزهها و زائدهی نرم کام. | موفقیت بالا در کاهش خرخر و علائم آپنه خواب. | ممکن است عوارض جانبی مانند تغییر صدا ایجاد کند. | افرادی با آپنه انسدادی خواب و با بافت نرم اضافی. |
جراحی Maxillomandibular Advancement | جابهجایی فک بالا و پایین برای باز کردن فضای راه هوایی. | نرخ موفقیت بالای درمان و بهبود کیفیت خواب. | جراحی تهاجمی و نیاز به زمان بهبودی طولانی دارد. | افرادی که فک آنها به طور طبیعی در موقعیت نامناسبی قرار دارد. |
جراحی Genioglossus Advancement | جابهجایی عضله زبان به جلو برای جلوگیری از انسداد راه هوایی. | میتواند به تنهایی یا همراه با جراحیهای دیگر انجام شود. | نرخ موفقیت متفاوت و ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. | افرادی که انسداد در ناحیه زبان دارند. |
جراحی بینی | اصلاح انحراف سپتوم بینی یا سایر مشکلات ساختاری بینی. | میتواند تنفس از طریق بینی را بهبود بخشد. | ممکن است به تنهایی علائم آپنه خواب را درمان نکند. | افرادی که انسداد بینی دارند و دچار آپنه انسدادی هستند. |
تحریک عصبی | کاشت دستگاهی که به زبان سیگنال الکتریکی ارسال میکند. | میتواند به صورت سرپایی انجام شود و راحتتر از جراحیهای دیگر است. | نیاز به دستگاه و نگهداری مداوم. | افرادی که نمیتوانند CPAP را تحمل کنند. |
منابع
Sheen, D., & Abdulateef, S. (2021). Uvulopalatopharyngoplasty. Oral and Maxillofacial Surgery Clinics of North America, 33(2), 295–303
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33581977/
Patel, A., & Kotecha, B. (2019). Minimally invasive radiofrequency surgery in sleep-disordered breathing. Healthcare (Basel, Switzerland), 7(3), 97
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31426606/
Camacho, M., Nesbitt, N. B., Lambert, E., Song, S. A., Chang, E. T., Liu, S. Y., Kushida, C. A., & Zaghi, S. (2017). Laser-assisted uvulopalatoplasty for obstructive sleep apnea: A systematic review and meta-analysis. Sleep, 40(3)
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28201808/
سوالات متداول
1. آپنه خواب چیست؟
- آپنه خواب یک اختلال است که در آن تنفس فرد به طور موقت در طول خواب متوقف میشود. این مشکل میتواند به دلیل انسداد راه هوایی (آپنه انسدادی) یا اختلال در سیگنالهای مغزی (آپنه مرکزی) باشد.
2. چه جراحیهایی برای درمان آپنه خواب وجود دارند؟
- جراحیهای مختلفی برای درمان آپنه انسدادی خواب وجود دارند که شامل جراحی فک، جراحی بینی، جراحی زبان، و تحریک عصبی هستند. نوع جراحی به آناتومی فرد و علت انسداد راه هوایی بستگی دارد.
3. آیا جراحی بهطور قطعی آپنه خواب را درمان میکند؟
- جراحی میتواند به کاهش علائم آپنه خواب کمک کند، اما ممکن است همیشه درمان قطعی نباشد. در برخی موارد، علائم آپنه خواب ممکن است پس از مدتی بازگردند.
4. خطرات جراحی آپنه خواب چیست؟
- هر نوع جراحی ممکن است با خطراتی مانند عفونت، درد، خونریزی، و در موارد نادر تغییرات دائمی در ظاهر صورت همراه باشد. پزشک شما میتواند جزئیات بیشتری در مورد خطرات جراحی خاص شما ارائه دهد.