بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است و علائم آن شامل از دست دادن تدریجی و غیرقابل برگشت حافظه، تفکر، استدلال و سایر عملکردهای مغزی میشود. با پیشرفت بیماری به مراحل پیشرفته‌تر، افراد مبتلا در نهایت توانایی مراقبت از خود را از دست می‌دهند و نیاز به حمایت مراقبین دارند. آلزایمر مشکلات خواب ایجاد می‌کند و بین بیماری آلزایمر و خواب ارتباطاتی وجود دارد که میتواند هم برای بیمار و هم برای مراقبین آزاردهنده باشد. افراد مبتلا به آلزایمر دچار اختلالات خواب می‌شوند که شامل کاهش مدت یا کیفیت خواب، تغییر در ساعت زیستی و چرخه خواب، و برخی اختلالات خواب خاص است. ایجاد تغییراتی در برنامه روزانه و عادات شبانه بیمار ممکن است به بهبود این مشکلات خواب کمک کند. ادامه این مقاله را از دست ندهید.
چرا بیماران آلزایمری با مشکلات خواب مواجه می‌شوند؟
تغییرات در کیفیت و مدت خواب در سنین بالاتر امری شایع است. با این حال، مشکلات خواب در افراد مبتلا به آلزایمر معمولاً شدیدتر و پیچیده‌تر است. ممکن است رابطه‌ای متقابل بین علائم بیماری آلزایمر و خواب وجود داشته باشد. به این معنا که کمبود خواب میتواند علائم دیگر مانند هذیان، بی‌قراری و پرسه‌زنی را تشدید کند، که این خود میتواند خوابیدن را دشوارتر کند.
داشتن خواب کافی و گذراندن زمان کافی در مراحل خواب عمیق و خواب با حرکات سریع چشم (REM) برای حفظ و پردازش خاطرات ضروری است. از دست دادن حافظه، اصلی‌ترین علامت در افراد مبتلا به آلزایمر است و این بیماران نسبت به افراد مسن بدون این بیماری، به‌طور پیوسته زمان کمتری را در مراحل خواب عمیق و REM سپری می‌کنند.
افراد مبتلا به آلزایمر تغییرات چشمگیری در چرخه خواب و بیداری خود تجربه می‌کنند. چرخه خواب و بیداری، که به ریتم شبانه‌روزی نیز معروف است، ساعت درونی بدن ما است که فرآیندهای فیزیکی مرتبط با بیداری و خواب را تنظیم می‌کند. وقتی این چرخه در بیماران آلزایمری مختل میشود، نتیجه آن عدم خواب کافی در شب و خواب بیش از حد در طول روز است. پژوهشگران اختلال ریتم شبانه‌روزی در بیماران آلزایمری را تا حدی به تغییرات سلولی در مغز ناشی از این بیماری نسبت می‌دهند. تولید نامنظم هورمون خواب، ملاتونین، در این بیماران نیز ممکن است نقشی ایفا کند. عوامل دیگر شامل کاهش فعالیت بدنی و کاهش مواجهه با نور طبیعی هستند.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
چه اختلالات خوابی در بیماران آلزایمری شایع است؟
مشکلات در به خواب رفتن، ماندن در خواب، بیدار شدن زودهنگام یا خواب با کیفیت پایین، از علائم بارز بیخوابی است که در بیماران مبتلا به آلزایمر رایج است. سایر اختلالات خواب شایع در این بیماران عبارتند از:
آپنه انسدادی خواب شرایطی است که با خروپف بلند، احساس خفگی و علائم تنفسی دیگر به دلیل انسداد مجاری هوایی در هنگام خواب مشخص میشود. یک مطالعه نشان داده است که تا نیمی از بیماران آلزایمری ممکن است در مقطعی از زندگی دچار OSA شوند. درمان اصلی برای OSA استفاده از فشار مثبت مداوم در راههای هوایی (CPAP) است که در بهبود عملکرد شناختی بیمارانی که به طور همزمان به OSA و آلزایمر مبتلا هستند، موثر بوده است.
- سندرم پای بیقرار (RLS):
در این اختلال، افراد احساس خزش یا سوزن‌سوزن شدن ناخوشایندی در پاها تجربه می‌کنند که با حرکت پاها تسکین می‌یابد. علائم این سندرم اغلب در حالت استراحت تشدید می‌شوند و خواب را مختل می‌کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که RLS در سالمندان با اختلالات شناختی دو تا شش برابر بیشتر از سالمندان سالم شایع است. هرچند تحقیقات بیشتری برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی درمان‌های رایج RLS در بیماران آلزایمری مورد نیاز است، درمان پزشکی RLS بهبود کیفیت خواب را نشان داده است.
- اختلالات خلقی:
بسیاری از بیماران مبتلا به دمانس، از جمله آلزایمر، افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کنند که این اختلالات خلقی به مشکلات خواب دامن می‌زنند. علائم افسردگی و اضطراب—مانند کناره‌گیری اجتماعی، احساس ناراحتی یا نگرانی—میتواند خواب را دشوارتر کند. روش‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری، تحریک حسی، ورزش و در صورت نیاز مصرف دارو، ممکن است به کاهش علائم خلقی و مشکلات خواب مرتبط کمک کنند.
- پدیده غروبآفتاب (Sundowning):
پدیده غروبآفتاب به وضعیتی اشاره دارد که بیماران آلزایمری با افزایش علائمی مانند سردرگمی، اضطراب و تحریکپذیری در اواخر روز مواجه می‌شوند. این وضعیت معمولاً از زمان غروب آفتاب آغاز میشود و ممکن است تا شب ادامه یابد و خواب را تحت تأثیر قرار دهد. هرچند علت دقیق آن مشخص نیست، این پدیده ممکن است به دلیل اختلال در ریتم شبانه‌روزی یا خستگی ناشی از کمبود خواب رخ دهد.
جدول اختلالات خواب مرتبط با بیماری آلزایمر
| اختلال خواب | توضیح | راهکارهای پیشنهادی |
|---|---|---|
| بیخوابی (Insomnia) | مشکل در به خواب رفتن، ماندن در خواب یا بیدار شدن زودتر از موعد |
|
| آپنه خواب (OSA) | توقف تنفس به دلیل انسداد راههای هوایی، همراه با خروپف یا نفس‌تنگی |
|
| سندروم پای بیقرار (RLS) | احساس ناخوشایند و نیاز به حرکت پاها، به ویژه در هنگام استراحت |
|
| پدیده غروبآفتاب | افزایش اضطراب، گیجی و تحریکپذیری در عصر و شب |
|
| اختلال ریتم شبانه‌روزی | برهم خوردن چرخه طبیعی خواب و بیداری، مانند خوابیدن در طول روز و بیداری در شب |
|
| خواب سطحی یا منقطع | خواب کوتاه یا با وقفه‌های مکرر |
|
چگونه بیماران آلزایمری می‌توانند خواب بهتری داشته باشند؟
بهبود مدت و عمق خواب در بیماران آلزایمری میتواند بهبودهایی در سلامت جسمی و کاهش علائم روزانه ناشی از کمبود خواب مانند بی‌قراری و سردرگمی ایجاد کند. علاوه بر درمان اختلالات خواب زمینهای، رعایت اصول بهداشت خواب میتواند به خواب بهتر این بیماران کمک کند. بهداشت خواب شامل عادات سالم خواب و ایجاد محیطی است که خواب باکیفیت را تشویق کند. میتوان این گام‌ها را برای بهبود بهداشت خواب امتحان کرد:
- متعادل‌سازی برنامه روزانه:
فعالیتهای محرک مانند خرید، وعده‌های غذایی خانوادگی، ملاقات‌ها و ورزش را به صبح و اوایل روز اختصاص دهید. عصرها را به فعالیتهای آرامش‌بخش مانند گوش دادن به موسیقی، خواندن کتاب با صدای بلند و وقت گذراندن با حیوانات خانگی اختصاص دهید. - تنظیم برنامه خواب:
خوابیدن و بیدار شدن در ساعات مشخص هر روز میتواند به تنظیم ریتم شبانه‌روزی کمک کند. - اجتناب از چرت روزانه:
در صورت امکان، چرت زدن باید محدود شود، زیرا الگوهای خواب و بیداری نامنظم را تقویت می‌کند و به خواب شبانه آسیب می‌زند. - افزایش مواجهه با نور:
نور، قوی‌ترین تنظیم‌کننده ریتم شبانه‌روزی است. گذراندن زمان در نور طبیعی میتواند ساعت داخلی بدن را تنظیم کند. همچنین میتوان از نوردرمانی استفاده کرد که در برخی مطالعات بهبود علائم خواب در بیماران آلزایمری را نشان داده است. - تشویق فعالیت بدنی:
فعالیت بدنی روزانه میتواند به بهبود خواب شب کمک کند. پیاده‌روی یا انجام ورزش در فضای باز، مزایای دوگانه فعالیت و مواجهه با نور طبیعی را فراهم می‌کند. - مدیریت زمان مصرف داروها:
برخی داروهای بیماران آلزایمری ممکن است اگر در اواخر روز مصرف شوند، خواب را مختل کنند. با پزشک درباره زمان مناسب مصرف داروها مشورت کنید. - کاهش توهمات شبانه:
اگر توهمات شبانه خواب را مختل می‌کند، میتوان از نورپردازی مناسب استفاده کرد که سایه ایجاد نکند. همچنین از رنگ‌ها و الگوهای روشن، صداهای بلند و آینه‌های بازتابی اجتناب کنید.
آیا استفاده از داروهای خواب برای بیماران آلزایمری ایمن است؟
استفاده مداوم از داروهای خواب برای بیماران آلزایمری توسط شواهد علمی موجود تأیید نمی‌شود. این داروها خطرات اضافی دارند، از جمله افزایش احتمال سقوط و آسیب، افزایش اختلال حافظه و گیجی، و ایجاد اثرات آرام‌بخشی شدید. این داروها تنها در مواردی استفاده می‌شوند که تمامی گزینه‌های دیگر امتحان شده‌اند و باید تنها تحت نظارت پزشک مصرف شوند.
مکمل‌های ملاتونین:
ملاتونین به عنوان گزینه‌ای برای بهبود کیفیت خواب بیماران آلزایمری مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش‌ها متناقض است؛ برخی مطالعات نشان‌دهنده افزایش حدود 30 دقیقه‌ای خواب شبانه بوده‌اند، در حالی که دیگر پژوهش‌ها هیچ تأثیری را نشان نداده‌اند. همچنین شواهدی وجود دارد که مکمل‌های ملاتونین ممکن است انزوا و افسردگی را در بیماران دمانس افزایش دهند.
کمک به مراقبان
مراقبت از بیمار آلزایمری نیازمند تعهد فراوان است. داشتن خواب باکیفیت برای بیماران و همچنین مراقبان آن‌ها ضروری است. مراقبان نیز می‌توانند با رعایت عادات خوب خواب و استفاده از منابع حمایتی، سلامت و رفاه خود را حفظ کنند.
در کمتر از 30 ثانیه سلامت خوابتو بسنج!
منابع
National Institute of Neurological Disorders and Stroke. (2022, April, 1). Brain basics: Understanding sleep
Lloret, M. A., Cervera-Ferri, A., Nepomuceno, M., Monllor, P., Esteve, D., & Lloret, A. (2020). Is Sleep Disruption a Cause or Consequence of Alzheimer’s Disease? Reviewing Its Possible Role as a Biomarker. International journal of molecular sciences, 21(3), 1168
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32050587/
Lim, M. M., Gerstner, J. R., & Holtzman, D. M. (2014). The sleep-wake cycle and Alzheimer’s disease: what do we know?. Neurodegenerative disease management, 4(5), 351–362
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25405649/
سوالات متداول
- چرا بیماران آلزایمری در خوابیدن مشکل دارند؟
تغییرات مغزی ناشی از آلزایمر میتواند به اختلال در چرخه خواب و بیداری، کاهش تولید ملاتونین و مشکلات مرتبط با فعالیتهای روزانه و مواجهه با نور طبیعی منجر شود. - آیا اختلالات خواب آلزایمری قابل درمان هستند؟
اگرچه درمان قطعی وجود ندارد، میتوان از طریق رعایت بهداشت خواب، تنظیم برنامه روزانه، و درمان اختلالات زمینهای خواب مانند آپنه خواب یا سندروم پای بیقرار به بهبود کیفیت خواب کمک کرد. - اختلالات خواب شایع در بیماران آلزایمری چیست؟
- بیخوابی: مشکل در به خواب رفتن یا ماندن در خواب
- آپنه خواب: توقف تنفس به دلیل انسداد راههای هوایی
- سندروم پای بیقرار: احساس ناخوشایند در پاها که باعث حرکت مداوم میشود
- پدیده غروبآفتاب: افزایش گیجی، اضطراب و تحریکپذیری در ساعات پایانی روز